DE RONDE VAN…

Onderbouwing

INHOUD

DE VISIE ACHTER DE INTERVENTIE

De Ronde van … beschouwt de wijk als een complex adaptief systeem. Dit betekent dat (gemeenschappen in) wijken gezien worden als systemen die zich kunnen aanpassen aan allerlei omstandigheden, die zichzelf organiseren en bestaan uit allerlei componenten die met elkaar in interactie zijn (Bartelink, 2019). Het systeem gedraagt zich niet-lineair en is niet gemakkelijk te controleren of te voorspellen. Alle componenten zijn zo met elkaar verbonden dat het onmogelijk is ze afzonderlijk te beïnvloeden. Om veranderingen te realiseren, bijvoorbeeld om de gezondheids­bevorderende aanpak en beleid te verbeteren, is een werkwijze nodig die kan omgaan met en kan reageren op dit complex adaptief systeem. Dit vraagt om een werkwijze waarin draagvlak, participatie van alle stakeholders (inclusief wijkbewoners) en actie begeleidend onderzoek of een lerende aanpak sleutel­begrippen zijn. Draagvlak is een belangrijke voorwaarde voor de implementatie en het slagen van nieuw beleid, programma’s of projecten, zo ook voor de aanpak van gezondheids­­problemen in een wijk. Om draagvlak te creëren is het belangrijk alle belangrijke stakeholders vroegtijdig te betrekken, nog voordat alles in detail vaststaat. Uit De Weger et al. (2018): “inwonerbetrokkenheid wordt steeds meer gezien als een belangrijk onderdeel van nieuwe samenwerkingsmodellen van zorg. Inwoners hebben vaak een meer holistische kijk op gezondheid en welzijn, waardoor organisaties verder kunnen kijken dan hun eigen belangen en traditionele taken. De veronder­stelling is dat het betrekken van inwoners kan fungeren als hefboom voor verandering, die dan meer op de behoeften van de gemeenschappen zelf zouden worden toegesneden. Velen suggereren dat dergelijke op maat gemaakte aanpakken uiteindelijk zullen leiden tot een betere gezondheid van de gemeenschap. Anderen zijn ook van mening dat naarmate de burgers meer betrokken raken en de bevoegdheid krijgen om de lokale aanpak vorm te geven, het beheer van hun eigen gezondheid en welzijn ook zal verbeteren. Veel gezondheids- en zorg­organisaties in Nederland zijn begonnen met organiseren van doelgroep­participatie”. Het realiseren van wijkbewoners­participatie en in cocreatie met wijkwerkers komen tot een gedegen aanpak is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Zeker omdat het doen van een goede behoefteanalyse en het organiseren van bewoners­betrokkenheid veel tijd kost, en de tijd om te komen tot een plan van aanpak vaak heel beperkt is. Men (inwoners, betrokkenen maar ook financiers) is vaak erg gericht op doen en men wil vaak snel overgaan naar actie en snel resultaten zien. Kortom, in korte tijd moet er veel gebeuren en dat is uitdagend. Veel gezondheidsbevorderaars ervaren dit in de praktijk en hebben behoefte aan praktische handvatten om bewoners­participatie te vergroten en cocreatie vorm te geven en tegelijkertijd aandacht te besteden aan een goede analyse, reflectie en het vormgeven en het organiseren van een goede integrale aanpak en processen rondom implementatie, communicatie, monitoring en evaluatie en het regelen van alle benodigde randvoorwaarden. Als we de wijk beschouwen als een complex adaptief systeem, dan zien we dat er verschillende oorzaken/factoren ten grondslag liggen aan het feit dat verandering in de wijk moeilijk te realiseren is. Zo zal het systeem van nature de neiging hebben “to self-organize to a state of stability” (Bartelink, 2019), wat verandering al bemoeilijkt. Daarnaast spelen er zoveel verschillende factoren een rol (zoveel verschillende organisaties en hun professionals met hun belangen en krachtenveld; culturele aspecten, waarden, normen en gewoonten van vele verschillende gemeen­schappen in de wijk; fysieke inrichting van de wijk, beleid van gemeente en organisaties, historische aspecten, etcetera), welke elkaar continu beïnvloeden en ook allemaal van invloed zijn op de huidige gezondheidsproblemen en de beoogde verandering. Iedere wijk vraagt een aanpak op maat, en om met deze aanpak echt ‘collectieve impact’ te bereiken, moet deze vervolgens ook voldoende integraal, intensief, duurzaam en flexibel zijn (om te kunnen reageren op het zelf-organiserende vermogen en veranderingen in de wijk), met voldoende draagvlak van de stakeholders en ook nog de juiste dingen doen (waaronder effectieve interventies inzetten). Een complex geheel dus en een ware uitdaging voor gezondheids­bevorderaars om zulke processen te begeleiden en processen van gezondheids­bevordering in gang te zetten en te houden. Als we inzoomen op de oorzaken waarom het niet eenvoudig is om doelgroep­participatie te organiseren, kunnen we, gebaseerd op de acht leidende principes geïdentificeerd door De Weger et al. (2018) het volgende concluderen. ‘Betekenisvolle participatie’ van de doelgroep lukt alleen als de gezondheids­bevorderaars:

  • Op basis van transparantie ondersteunend en faciliterend leiderschap bieden aan inwoners;
  • Een veilige en vertrouwde omgeving creëren waarin inwoners input kunnen leveren;
  • Zorgen voor een vroege betrokkenheid van inwoners;
  • Besluitvorming delen met inwoners;
  • De ervaringen van inwoners met ’power imbalances’ tussen inwoners en professionals erkennen en aanpakken;
  • Investeren in inwoners die het gevoel hebben dat ze niet over de vaardigheden en het vertrouwen beschikken om deel te nemen;
  • Snelle en tastbare resultaten creëren;
  • Rekening houden met de motivatie van zowel inwoners als professionals/organisaties.

Volgens De Weger et al. suggereert de literatuur dat ‘betekenisvolle participatie’ van burgers alleen kan worden bereikt als organisatieprocessen zo worden aangepast dat ze inclusief, toegankelijk en ondersteunend zijn voor burgers.

WAT WERKT EN WAAROM WERKT HET?

De Ronde van ... combineert de elementen van een aantal verschillende principes uit de gezondheidsbevordering waarvan we weten, uit theorie, praktijk en onderzoek, dat deze bijdragen aan de effectiviteit en het behalen van collectieve impact op gezondheid. We noemen de elementen hieronder.

  • De wijk als complex adaptief systeem De stappen zijn flexibel in te zetten, zodanig dat een aanpak gevormd wordt die past bij de betreffende wijk. De benodigde integraliteit, doelgroepparticipatie, intersectorale samenwerking, duurzaamheid en lerende aanpak worden gestimuleerd en ondersteund met praktische werkvormen.

  • Het PRECEDE/PROCEED model Het PRECEDE/PROCEED model (Green & Kreuter, 2005) geeft aan dat een planmatige aanpak van gezondheidsbevordering meer kans heeft om effectief te zijn dan een niet-planmatige aanpak. Dit model onderscheidt de volgende stappen in planmatige aanpak: behoefteanalyse (probleemanalyse, analyse van gedrag en omgeving, determinantenanalyses), interventieontwikkeling, implementatie en evaluatie. In De Ronde van ... zijn ook deze stappen te onderscheiden, waarbij veel aandacht wordt besteed aan de behoefteanalyse. De Ronde van ... heeft alle benodigde analyses als afzonderlijke stappen benoemd, en aan het PROCEDE-PROCEED model de stap ‘analyse van de stakeholders en van de activiteiten/aanbod in de wijk’ toegevoegd, juist om de complexe context van de wijk recht te doen en om te zorgen dat de aanpak complementair is aan wat er al is in de wijk. Waar het PRECEDE/PROCEED-model uitgaat van het ontwikkelen van een enkele interventie, weten we dat de aanpak moet bestaan uit verschillende interventies, activiteiten en maatregelen, om effectief te zijn en gaat het bij De Ronde van ... dus om het ontwikkelen van een aanpak in plaats van een enkele interventie.

  • OBSERVE-REFLECT-PLAN-ACT cyclus Deze cyclus ondersteunt het gezamenlijke stap-voor-stap leren, het duiden van informatie en de gezamenlijke besluitvorming. Bovendien geeft het de goede mogelijkheid om ‘feedback loops’ in te bouwen, die het mogelijk maken om aandacht te hebben voor monitoring en om gezamenlijk bijsturen van de aanpak als dat nodig is. Het geeft ook aan dat gezondheidsbevordering in de wijk niet een kwestie is van één keer een plan maken en dat heel lineair uitvoeren, maar van continu observeren en reflecteren en plannen bijstellen en weer nieuwe methoden uitproberen en hier weer van leren.
  • De ‘Preventie in de buurt cyclus’ Deze cyclus geeft duidelijk de waarde aan van het gebruik van een wijkgezondheidsprofiel en hoe je op basis hiervan tot een aanpak komt en monitort en evalueert. In De Ronde van ... is het wijkprofiel het startpunt en worden dezelfde stappen gevolgd als in deze cyclus.

Bovenstaande geeft de theoretische onderbouwing van de stappen die in De Ronde van ... beschreven zijn. De ontwikkeling van De Ronde van ... is echter gestart in praktijk. Bij de ontwikkeling van SameNoord hebben we deze theoretische onderbouwing gecombineerd met een praktijkgerichte aanpak. In de uitvoering van SameNoord hebben we ervaren dat deze werkwijze, beschreven in De Ronde van …, werkt.